رنگرزی پارچه

فرایند رنگرزی پارچه به الیاف جان دوباره می بخشد. انسان از ابتدا تا امروز به رنگ در محیط اطراف اهمیت زیادی داده و نمونه های این علاقه را به می توان در حصیرهای رنگی ۳۰۰۰ سال قبل از میلاد در مصر مشاهده نمود. علاوه براین، در فرش بافی های دوره هخامنشیان نیز رد پای این صنعت به چشم میخورد که همگی نشان دهنده اهمیت جایگاه رنگ در نساجی و فرش بافی می باشد. رنگرزی پارچه به مجموعه ای از فرآیندها گفته میشود که به کمک مواد رنگی و شیمیایی و همچنین تجهیزات، مواد رنگی بر روی الیاف و تار و پود پارچه قرار گرفته و اتصال محکم و با دوامی بین آنها ایجاد میشود. از دیگر تعاریفی که می توان برای رنگرزی یا صباغی ارائه داد، نفوذ مواد رنگزا به درون تار و پود پارچه های بافته شده یا الیاف در درجه حرارت مشخص می باشد. نوع مواد رنگزا و همچنین شیوه های به کار رفته برای انجام این کار با هم تفاوت زیادی دارد. در حالت کلی مواد مورد استفاده در این حرفه شامل مواد رنگزا، کالای رنگرزی، مواد شیمیایی کمکی و ماشین آلات و تجهیزات می باشند که البته در حالت سنتی و صنعتی تفاوت هایی در آنها به چشم میخورد.

کارخانجات پیله با استفاده از تجهیزات صنعتی میتوانند رنگرزی محصولات شما را به بهترین نحو انجام دهند.

فرآیند رنگرزی و مراحل آن:

فرآیند رنگرزی پارچه در چاپ پارچه مهارتی است که طی آن ماده‌ی رنگزا در درجه حرارت و زمان تعیین شده به بافت منسوجات ما نفوذ می‌کند و آن را رنگ می‌کند. در رنگرزی، مادهٔ رنگزا به‌ طور کلی، به همه مواد طبیعی یا شیمیایی که قابلیت رنگرزی الیاف یا منسوجات را دارند اطلاق می‌شود. در این فرآیند رنگ متریال ما پس از خشک شدن نباید در اثر شستشو و حرارت از بین برود. رنگرزی به دو روشرنگرزی سنتی و رنگرزی صنعتی انجام می شود.
البته با پیشرفت علم و تکنولوژی رنگرزی سنتی رفته رفته جای خود را به رنگرزی صنعتی داده است و امروز بیشتر از دستگاه‌ها و ماشین‌آلات برای رنگرزی البسه استفاده می‌شود.

برای انجام فرآیند رنگرزی منسوجات، ۳ فاکتور زیر لازم است:

الیاف: همان اجزای تشکیل دهنده‌ی منسوجات است که به ۳ دسته‌ی حیوانی، گیاهی و مصنوعی تقسیم می‌شود.

محلول رنگی (حمام رنگ): محلولی است که الیاف در آن قرار داده شده و رنگ آمیزی می‌شوند.
رنگینه: یک ماده‌ی غلیظ است که برای ایجاد یک سایه رنگ به محلول رنگی اضافه می‌شود.

مراحل رنگرزی:

در رنگرزی پارچه به روش صنعتی در مرحله اول نخ ها را به اصطلاح شل می پیچند. اینکار بوسیله دستگاه اشلاب فورس انجام می شود. دستگاه اشلاب فورس بوبین های سوراخ داری دارد که نخ ها دور آن می پیچند. کاری که این سوراخ انجام می دهند، تماس رنگ با نخ است. در مرحله دوم باید بوبین ها وارد محل و محفظه بوبین شود و به صورت مناسب چیدمان آنها صورت گیرد. محل قرار گیری بوبین ها دو نوع است،
محفظه بوبین کوچک و محفظه بوبین متوسط. تفاوت این دو محفظه در ظرفیت بوبین هایی است که می تواند داخل آنها قرار داد. نوع متوسط آن ۳۳۰ تا و نوع بزرگ آن تا ۵۰۰ بوبین در آن جا می گیرد. در مرحله سوم بوبین را داخل دیگ بخار می گذارند تا فرایند رنگرزی آغاز شود. البته قبل از همه این مراحل نخی که قرار است، رنگرزی شود باید شسته شده و چربی نداشته باشد. شستن نخ را با صابون صنعتی انجام می دهند

تزریق آب به نخ ها در رنگرزی صنعتی

در قسمت پشت مخزن و دیگ بخار تانک هایی وجود دارد که در طول فرایند مقدار آب لازم را به مخزن اصلی انجام می دهد. بعد از تزریق آب مرحله بعد رساندن دما به ۱۰۰ درجه سانتیگراد است. این دما باید حدودا ۴۵ تا ۶۰ دقیقه تداوم داشته باشد. بعد از یک ساعت نوبت به تزریق آب سرد خواهد رسید،هدف از تزریق آب سرد، سرد کردن حمام است. بعد از سرد کردن حمام کالای رنگرزی را خارج کرده و شستشو می دهند. در رنگرزی پارچه به روش صنعتی از آمونیاک به عنوان تثبیت کننده رنگ استفاده می کنند و برای خنثی کردن آن هم اسید استیک بکار می رود.مرحله آخر در رنگرزی صنعتی شستن کالای رنگرزی با آب معمولی است. این کار برای از بین بردن اسید روی کالا انجام میگیرد.برای آبگیری کالا حدودا یک ساعت و برای خشک کردن آن ۴ ساعت زمان لازم است. بعد از خشک کردن نخ ها آماده بوده و می تواند روانه بازار شود.
به طور کلی فرایند رنگرزی صنعتی به خاطر استفاده از دستگاههای مکانیزه و عدم دخالت انسان در آن البته به صورت مستقیم، با دقت بیشتری انجام می شود. نکته مهم اینکه باید نسبت رنگ و مواد کمکی و دندانه استفاده شده در این فرایند کاملا دقیق و تعیین شده باشد تا نتیجه کار کیفیت مناسب داشته باشد. استفاده کم و یا خیلی زیاد از مواد کمکی و یا دندانه ها می تواند رنگ مورد استفاده را خیلی تیره و کدر و یا خیلی روشن کند.

روش های مختلف رنگرزی منسوجات:

رنگرزی چله ای:

در این روش از رنگرزی پارچه نخ تا قبل از بافت، رنگ می شود. تولید کنندگان نخ تار را به دور یک چله مشبک می پیچند و رنگینه را از طریق سوراخ ها عبور می دهند، در نتیجه نخ اشباع از رنگ می شود.

رنگرزی نقطه ای یا رنگرزی ذرات گیاهی باقیمانده در پارچه:

این کار روی هم رفته بر روی پارچه ها یا نخ های پشمی انجام می گردد. در این روش رنگرزی پارچه، لکه ها و چروک ها با استفاده از پیوندهای رنگی خاصی که در بسیاری از رنگ ها و سایه رنگ ها وجود دارند، پوشانده می شوند. این روش رنگرزی یک روش کاملاً دستی است.

رنگرزی به روش ژیگر:

در این روش، رمق کشی به واسطه یک ژیگر، پاتیل، حمام رنگ یا مخزن به صورت روباز بر روی محصولات انجام می شود. مواد از طریق یک حمام رنگینه تیره از یک غلتک به غلتک دیگر منتقل می شوند تا سایه رنگ مورد نیاز به دست بیاید.

رنگرزی متقاطع:

رنگرزی متقاطع یک روش رنگرزی پارچه بسیار محبوب است که در آن اثرات رنگی متنوع در یک حمام رنگ برای پارچه ای که متشکل از الیاف با میل ترکیبی متفاوت به رنگینه مورد استفاده است، قابل دستیابی است. مثلا ممکن است یک رنگیزه آبی به نایلون ۶ یک سایه رنگ کبود و به نایلون ۶.۶ یک رنگ آبی روشن بدهد، و هیچ تمایلی به رنگ کردن ناحیه سالم پلی استر یا سفید نداشته باشد.

رنگرزی به روش محلول:

به این روش، رنگرزی پلیمری یا رنگرزی ریسندگی نیز گفته می شود؛ در این روش رنگدانه های رنگی در داخل محلول پیوند می خورند و به دلیل اینکه فیلامنت ها در داخل محلول شکل می گیرند، سریعاً در داخل آنها نفوذ می کنند. الیاف سلولزی و غیر سلولزی دقیقاً با همین روش رنگ آمیزی می گردند. این روش رنگرزی سریع و تمیز است، و الیاف رنگ شده براق و شفاف به نظر می رسند.

رنگرزی عدلی:

این یک روش خاص و مقرون به صرفه برای رنگرزی پارچه است. در این روش پارچه بدون تمیزکاری یا صمغ گیری در داخل یک حمام آب سرد که در آن نخ های تار آهار زده دارای میل ترکیبی به رنگینه هستند، پخش می شود. پارچه های چیت بدلی و مشابه اغلب با این روش رنگ می گردند.

رنگرزی باتیک:

این روش یکی از قدیمی ترین شکل های شناخته رنگرزی پارچه برای انسان است. منشاء این شیوه رنگرزی به جزیره جاوه اندونزی بر می گردد. در این روش، بخش هایی از مواد با موم پوشانده می شوند تا فقط مناطق بدون موم با رنگ سروکار داشته باشند. این عملیات چندین بار تکرار می شود و ممکن است از چندین رنگ دیگر نیز برای ایجاد اثرات خارق العاده استفاده گردد. در این شیوه رنگرزی، نقوش رنگارنگ، موجی یا مش به وجود می آیند که در چاپ های ماشینی از آنها تقلید می شود.

رنگرزی به روش مداوم:

از این روش زمانی استفاده می شود که رنگ و پارچه مقاومت کمی داشته باشند. چندین برش یا تکه از مواد به صورت سر به سر و موقت به هم دوخته می شوند، و به صورت یک زنجیره پیوسته از داخل رنگ عبور داده می شوند. این روش برای تولیدات انبوه قابل استفاده است.

رنگرزی توپ پارچه:

رنگرزی پارچه در خلال برش ها، طاقه ها یا توپ های پارچه، رنگرزی طاقه ای نامیده می شود. در این روش رنگینه بافت منسوجات را دنبال می کند و بدین صورت پارچه رنگ می شود. پارچه های سرژه آبی یا ارگاندی سبز به این روش رنگ آمیزی می گردند.

رنگرزی تصادفی:

در این روش فقط قسمت های مشخصی از نخ رنگ می شوند. سه راه برای انجام این نوع رنگرزی وجود دارد: در یک روش، کلاف های نخ که کاملاً به هم فشرده هستند در دو یا چند قسمت رنگ می شوند به گونه ای که یک طرف آنها با یک رنگ و طرف دیگر با رنگی دیگر رنگ گردد. در روش دیگر، کلاف های نخ به صورت باز شده بر روی بخش نمدی شده ماشین چاپ قرار می گیرند و با رنگ چاپ می گردند.
در روش سوم دوک ها یا بسته های نخ که بر روی قرقره های توخالی پیچیده شده اند به گونه ای چیده می شوند که نخ از میانه آنها به وسیله پانچ (سوراخ کن) با هوا حرکت کند؛ ضمناً مواد رنگی با مکش از طریق این سوراخ ها کشیده می شوند. نخ در ناحیه نزدیک پانچ، رنگ را به خود جذب می کند و به این ترتیب اثرات رنگی تصادفی بر روی نخ به وجود می آید.

رنگرزی الیاف خام:

روند رنگرزی الیاف خام قبل از ریسیدن الیاف به نخ صورت می گیرد. رنگرزی الیاف پس از چربی زدایی از الیاف پشمی و خشک کردن دسته الیاف صورت می گیرد.

رنگرزی نخ:

در این روش از رنگرزی پارچه، نخ ها قبل از بافته شدن و یا پس از ریسیده شدن رنگ می شوند. در این حالت به منظور رمق کشی نخ، باید به صورت کامل یا جزئی در حمام رنگ غوطه ور گردد.

روند رنگرزی:

برای اینکه الیاف منسوج رنگ شوند ابتداً باید در یک محلول غالباً آبی که به آن محلول رنگ یا حمام رنگ گفته می شود قرار بگیرند. حالت رنگ پذیری پارچه و میزان جذب رنگ توسط پارچه از مهمترین عوامل تاثیرگذار بر فرآیند رنگرزی پارچه محسوب می شوند.

رنگرزی:

رنگ نباید با شستشو در آب یا شستن لباس با روش های مرسوم به راحتی از بین برود. علاوه بر این رنگ منسوجات نباید بعد از قرار گرفتن در معرض نور به سرعت کمرنگ شود. یعنی رنگرزی باید دائمی باشد.

جذب:

در هر حالت مولکول های رنگینه باید خود را به سطح الیاف برسانند؛

بوسیله چهار نیروی زیر:

نیروهای یونی
پیوند هیدروزنی
نیروهای واندروالسی
پیوندهای شیمیایی کوالانسی

انواع رنگینه ها:

انواع رنگینه ها به دو گروه عمده طبیعی و سنتتیک (شیمیایی) تقسیم می شوند. ده ها رنگینه طبیعی و چندین هزار رنگینه سنتتیک برای تولیدات صنعتی وجود دارد. رنگینه ها به دو گروه قابل حل در آب و غیرقابل حل در آب تقسیم میشوند:

رنگینه های قابل حل در آب:

رنگینه های اسیدی: رنگرزی پارچه با این رنگینه ها در محیط اسیدی انجام می شود. رنگینه های اسیدی برای رنگرزی الیاف حیوانی (پشم و ابریشم) و الیاف شیمیایی (پلی آمید) استفاده می شوند.
رنگینه های مستقیم: این رنگینه ها تنها به طور فیزیکی و نه شیمیایی جذب الیاف می شوند در رنگرزی الیاف سلولزی مانند پنبه، کتان و الیاف حیوانی مانند پشم و ابریشم مورد استفاده قرار می گیرند.
رنگینه های فلزدار یا کرومی: این رنگینه ها از داندانه استفاده می کنند دندانه ترکیبی شینیایی است که بین لیف و رنگ اتصال ایجاد می کند. داندانه بر پایه نمک های فلزی است. این نوع رنگ در رنگرزی پشم و ابریشم مورد استفاده قرار می گیرد.
رنگینه های بازیک یا کاتیونیک: این رنگینه ها از قلیا به دست می آیند و پشم و ابریشم و الیاف اکریلیک را رنگ می کنند.
رنگینه های راکتیو: این رنگینه ها به دلیل ایجاد پیوند های شیمیایی با الیاف اینگونه نامیده می شوند. دامنه شید رنگ بسیار وسیع است و در برابر مواد شیمیایی به جز کلر ثبات بسیارخوبی دارند. اغلب در رنکرزی مواد اولیه ی سلولزی مثل پنبه و کتان مورد استفاده قرار می گیرد.
رنگینه های خمی: در محیطی احیا میشوند که خم نامیده میشود. در رنگرزی مواد اولیه سلولزی کاربرد دارند و ثبات رنگ در مقابل مواد شیمیایی، حتی کلر بسیار خوب است.

 

رنگینه های غیر قابل حل در آب:

رنگینه های دیسپرس:

در آب حل نمی شوند ولی به کمک مواد مخصوص (دیسپرس کننده) در آب به صورت دیسپرس یا معلق ظاهر می شوند. این رنگینه ها در رنگرزی الیاف سنتتیک، استات و تری استات مورد استفاده قرار می گیرند.

رنگدانه های پیگمنتی:

عناصر بسیار کوچک رنگی غیر قابل حل در آب هستند که با رزین یا بیندر مخلوط شده و بر روی لیف قرار داده می شوند از آنها برای الیاف مصنوعی و سنتتیک استفاده می شود. رنگ های به دست آمده در برابر سایش بسیار حساس هستند.